Deprem Yapıcı mı, Yıkıcı mı: “Dünya, Öküzün Boynuzunda”

Önceki gezilerimizde, dünyamızın gizlerini ve yaşadığı süreci, bize bıraktığı izlerden yola çıkarak çözmeye çalıştık. Bu bazen bir çakıl, bazen bir deniz kabuğu, bazen bir tabaka, bazen de bir fay oldu.

Oysa yerküremiz, devingenliğiyle her dakika, her saat, geleceğe bir iz bırakarak yaşamaya devam ediyor. Bizse ona yetişmek şöyle dursun, onu kavrayabilmek için hep ardından koştuk, izlerini sürdük.

“Oysa geçmiş, geleceği daima içinde barındırmıyor mu? Tıpkı şu an yaşadığımız kış mevsiminin, baharın üretken çiçeklerini içinde taşıması gibi; taşküremiz de geleceğin okyanuslarını, denizlerini, dağlarını, yaylalarını, ovalarını bağrında taşıyor. Yerkabuğunun geçmişteki hareketlerinden yola çıkarak, bugünkü hareketlerini ve yarınını kavramaya çalışmamız ya da yarın olacakları düşlememiz neden mümkün olmasın ki?”

“Şimdi sen yine, yeni dağların, yeni denizlerin, bizim şehirlerimizi, kasabalarımızı, köylerimizi yıka yaka oluştuğunu edebiyat yaparak anlatmaya çalışıyorsun.

“Elbette, elbette demek geliyor içimden… Ama, öküzün boynuzunda duran dünyanın üzerinde, şehirler, kasabalar, köyler kuran bizlerin, öküzün burnuna bir sinek konabileceğini hesap edemeyişimize de, akıl sır erdiremiyorum doğrusu. Yine aynı hataya düşmeyelim! Yorgun bir ırmağı ‘erozyon makinesi ‘ne benzetmek ya da bir damarını kesen fayı doğanın ayıbı olarak yorumlamak pek doğru olmasa gerek.”

DEPREMİN JEOMORFOLOJİK ETKİLERİ

Kuzey Anadolu Fay Zonu üzerindeki Yedigöller, aslında deprem sonucu oluşmuş bir doğa harikası.

“Yerkabuğunun, ‘Neojen’deki hareketlerini, yani genç hareketlerini inceleyen jeoloji dalına ‘Neotektonik’ (genç tektonik) deniyor. ‘Neojen’ zamanımızdan, yaklaşık 20-25 milyon yıl önce başlayan ve günümüze dek uzanan, jeolojik zaman sürecinin son dilimidir. ‘Neotektonik hareket’ (ya da hareketler) dediğimizde, bu süreç içinde oluşmuş ve bitmiş, oluşmuş ve devam eden, ya da oluşmakta olan yerkabuğu hareketlerinden ve bu hareketlerin oluşturduğu yapılardan söz ediyoruz.”

“Son yüzyıl içinde kayda geçmiş depremlerin, dünya üzerindeki konumlarına baktığımızda, depremlerin belli bölgelerde, kuşaklar halinde yoğunlaştıklarını görürüz. Bu kuşakların aktif faylara (fay zonlarına) karşılık geldiğini jeolojik çalışmaların bizlere sunduğu verilerden biliyoruz.

Aktif fayların uzandığı kuşaklar boyunca yerkabuğunun şekillenmesi de (hem jeolojik hem jeomorfolojik) kendine özgü olur. Aktif ya da sönmüş birçok irili ufaklı volkan, sıcak su kaynakları, ani yüzey şe killeri değişimi, hep bu aktif faylar boyunca uzanır. Şu an içinde bulunduğumuz doğa harikası Yedigöller yöresi de bu tür bir jeomorfolojik oluşumdur”.

“Yedigöller dedin, yani şu anda aktif bir fay üzerinde miyiz?”

“Evet, üstelik dünyaca ünlü aktif bir fay zonunun üzerindeyiz. Jeologlar bu kırığa ‘Kuzey Anadolu Fayı’ diyor. Kırık deyince öyle dümdüz, tek bir kırık anlamayın sakın. Düşünün, düş gücünüzü zorlayın… Anadolu’yu bir baştan bir başa kesen bu kırığın, ayırdığı iki kara parçasının birbirlerine sürtünerek, ters yönde hareket etmesini düşleyin. Neleri ezdiğini, neleri kırdığını düşünün…

Onun hareketiyle açığa çıkan enerjiyi, onu iten kuvveti ve hareket eden blokların büyüklüğünü düşünün. Kuzey Anadolu Fay Zonu ülkemiz ve insanımız için epey yıkıcı ve üzücü olmuş birçok sarsıntının yapıcısıdır. Erzincan, Adapazarı, Varto, Tosya-Kargı vb depremleri gibi.”

“Yani tam bir felaket zonu.”

“Evet, insanoğlu için tam bir felaket depremler, yine insanoğlunun doğa harikası olarak nitelediği, birçok yüzey şekillerinin de yapıcısıdır. Kuzey Anadolu Fayı’nın bizlere sunduğu Yedigöller, fay zonu boyunca şifa dağıtan birçok kaplıca bunlardan yalnızca birkaç örnek.”

“Aktif fay zonları her gün, her saat, her dakika hareket halindedir. Bu bizlerin hissedemediği şiddetteki hareket sürekli devam ediyor. İnanmak belki güç gelebilir, bu tür aktif fay zonları boyunca yapılan mikro-sismik araştırmalar 24 saat içinde onlarca, hatta yüzlerce mikro-sismik sanatının varlığını ortaya koyuyor. Kısaca bu zonlar boyunca sürekli bir hareket söz konusudur.

“Lafı çok uzattık sanırım, üstelik zamanımız da doldu. Bir sonraki gezimizde, Kuzey Anadolu Fayı’nın diğer aktif faylarla olan ilişkilerine göz atalım ne dersiniz?”

KUZEY ANADOLU FAY ZONU

Kuzey Anadolu Fay Zonu’nu, herhangi bir atlastan, Anadolu’nun fiziki haritasını önünüze alarak, haritadaki çizgisel izl takip ederek hemen yakalayabilirsiniz. Önce Varto, Karlıova ve Erzincan’ı bir doğru ile birleştirin. Muş Ovası’yla Erzincan Ovası’nın haritadaki yönelimleri size yardım etsin. Doğrunun, kuzeybatıya doğru uzantısında, Refahiye ve Suşehri’ni göreceksiniz.

Haritadaki çizgisellik; akarsuların izlediği yollar, vadi ve dağların yönelimi dikkatinizi mutlaka çekmiştir. Hatta bu yönelim, hareketin doğrultusu hakkında size ipuçları bile verir. Yeşilırmak’ı takip ederek Niksar ve Erbaa’ya kadar bu çizgisellik daha da belirginleşerek devam eder. Taşova, Ladik, Havza’yı izleyerek doğuya yönelin. Kızılırmak’ın çok ani dönüş yaptığı Kargı’yı bulun. Kızılırmak’ı böyle ani döndüren sizce ne olabilir?

Ilgaz Dağı’nın güneyini takip ederseniz Tosya, Ilgaz, Kurşunlu, Çerkeş, Gerede, Bolu ve Abant’a kadar olan çizgiselliği yine hemen yakalayacaksınız. İşte Yedigöller de Kuzey Anadolu Fay Zonu’nda yer alıyor. Gerisini de Marmara’ya doğru siz düşleyin.

Türkiye’de ki En Büyük Depremler